Αν έχεις δει το Goodbye Lenin, θα ξέρεις (κι αν δεν το έχεις δει θα μάθεις ευθύς αμέσως –χωρίς spoilers, μη φοβού) ότι ο πρωταγωνιστής αναγκάζεται να αναπαραστήσει –μέσα στα όρια ενός δωματίου, έστω– όλη την προ της πτώσης του τείχους καθημερινότητα, όχι για τον εαυτό του. Για τη φουκαριάρα τη μάνα του, που η καψερή υπέστη καρδιακή προσβολή (πόσο τέλειο θα ήταν, όμως, να τη λέω καψερή και να είχε υποστεί εγκαύματα, ε;) λίγο πριν την πτώση και έμεινε σε κώμα για κάτι μήνες. Όταν με το καλό ξυπνάει, από φόβο μην του καταρρεύσει και αυτή μαζί με το τείχος –φανατική κομμουνίστρια γαρ– αποφεύγει να της πει τα μεγάλα νέα. Αντιθέτως, την κοροϊδεύει μέσα στα μούτρα της. Καταβάλλει τεράστια προσπάθεια να την πείσει ότι η Λαϊκή Δημοκρατία όχι μόνο αντέχει, αλλά είναι και πιο ισχυρή από ποτέ.
Αφήνουμε την ταινία να παίζει και αναρωτιόμαστε: Για ποιον λόγο χρειαζόταν τεράστια προσπάθεια για να αναβιώσει ο αλλοτινός κόσμος της Ανατολικής Γερμανίας; Μα γιατί αυτή άρχισε να δυτικοποιείται πριν καλά-καλά το πρώτο κομμάτι του ετοιμόρροπου τείχους βρει έδαφος. Οτιδήποτε ανήκε, θύμιζε ή υπονοούσε τη ζωή στην πρώην ΛΔΓ, απαξιώθηκε, αποσύρθηκε και πετάχτηκε πιο γρήγορα από ό,τι ξεπετάχτηκε η Μπουλίτσα από το Καφέ της Χαράς.
Έτσι πολύ πρόχειρα, μπορείς να φανταστείς μια φιγούρα αρκετά εμβληματική από την οποία το Βερολίνο απογυμνώθηκε σχεδόν πλήρως; Για να σε βοηθήσω, θα σου πω ότι το όνομα που ψάχνουμε έχει χρησιμοποιηθεί και σε τίτλο ταινίας.
Ναι, αυτός. Κατά μία έννοια, λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πόλη –και συγνώμη γι’ αυτό που ακολουθεί– απολενινίστηκε. Αυτό είναι το τελευταίο λογοπαίγνιο που κάνω για σήμερα, promise.
Θα σου περιγράψω την τύχη ενός μόνο από τα σχετικά με τον Λένιν μνημεία –του πιο χαρακτηριστικού– και κρίνοντας από την τύχη αυτού, αφενός θα φανταστείς πόσο σκληρή υπήρξε η μοίρα και για όλα τα υπόλοιπα, τα λιγότερο σημαντικά, και αφετέρου θα νιώσεις ένα σφίξιμο να εκτελεί δρομολόγια σε όλο σου το κορμί και να κάνει στάσεις όχι μόνο σε σημεία που προβλέπεται (βλ. στομάχι) αλλά και σε σημεία που δεν προβλέπεται (βλ. βλεφαρίδες, κι ας αλληθωρίζεις λίγο όταν το κάνεις αυτό).
Για αρχή, λοιπόν, κάνε εικόνα ένα άγαλμα του ηγέτη των Μπολσεβίκων φτιαγμένο από γρανίτη, που, από το 1970 και μετά, στέκει επιβλητικά καμιά 20αριά μέτρα πάνω από το έδαφος, στο κέντρο πλατείας που έχει το όνομά του. Το έκανες; Ωραία. Τώρα κάνε το εικόνα σπασμένο σε πάνω από 100 κομμάτια, θαμμένα πειστικά, ένα προς ένα, κάμποσα μέτρα κάτω τη γη. Το ημερολόγιο δείχνει πια 1992, και η πλατεία έχει αλλάξει το όνομά της στο πιο ζαμάν φου «Ηνωμένων Εθνών».
Αυτό πρέπει να πόνεσε.
Έπειτα από όλα αυτά, μπορείς να φανταστείς την έκπληξή μου όταν, ένα απομεσήμερο ενός Αυγούστου, εκεί που περιφερόμουν άσκοπα σε στενάκια του Κρόιτσμπεργκ, ψάχνοντας καβάτζες για άραγμα στον Σπρέε, αυτό το είδος υπό εξαφάνιση έγινε ξαφνικά, μπροστά στα μάτια μου, είδος υπό εμφάνιση.
Έμεινα άγαλμα. Κι αυτό άγαλμα έμεινε, σύμφωνοι, μόνο που από αυτό, αυτό ακριβώς θα περίμενε κανείς, εφόσον εδώ πέρα δεν γράφουμε μεταφυσικές ιστορίες τρόμου, και τέλος πάντων δεν είναι αυτό το θέμα μας, το θέμα μας είναι η έκπληξή μου που ήταν μεγάλη.
Ενώ εγώ προσπαθούσα να τακτοποιήσω τις σκέψεις μου σε σχέση με το τι βλέπω, πού το βλέπω και γιατί το βλέπω, εκείνος έστεκε ευθυτενής, αγέρωχος, σοβαρός μα και προσηνής, αλλά μόνο εξ αποστάσεως, καθώς αν πόσταρε κάπου τα συναισθήματά του, η πλήρης περιγραφή θα ήταν «νιώθει ευθυτενής, αγέρωχος, σοβαρός μα και προσηνής στην τοποθεσία ‘περιφραγμένο προαύλιο μεταφορικής εταιρείας’». Ναι, μεταφορικής, καλά διάβασες, κι εγώ παραξενεύτηκα πολύ, αλλά εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε τρόπος να λύσω τις σχετικές με το WTF? της φάσης απορίες μου.
Αρκέστηκα στο να φωτογραφίσω τον Λένιν από μακριά, κατόπιν τον χάζεψα για λίγο ακόμα, έκανα τα σουλάτσα μου τριγύρω και έφυγα. Όταν κατέφυγα στα ίντερνετς, στην προσπάθειά μου να αποσαφηνίσω λίγο την κατάσταση (από καθαρή περιέργεια, τότε ακόμα το ichlieberlin υπήρχε μόνο ως ένα ΑΔΙΑΝΟΗΤΑ ΚΑΛΟ λογοπαίγνιο, όχι ως μπλογκ), βρέθηκα αντιμέτωπος με διάφορα γεγονότα και εικασίες.
Κατ’ αρχάς, πρόκειται για το μοναδικό άγαλμα του Λένιν που πληροί ταυτόχρονα δύο προϋποθέσεις: 1. Μπορείς να το βρεις στο Βερολίνο και 2. Δεν χρειάζεται να επισκεφτείς μουσείο για να συμβεί το ένα. Βρίσκεται στο προαύλιο της εταιρείας μεταφορών-μετακομίσεων «Zapf» από το 2001. Κάπου εδώ σταματούν τα αντικειμενικά γεγονότα (πριν σκεφτείς ότι δεν υπάρχουν υποκειμενικά γεγονότα, σκέψου τις «ειδήσεις») σε σχέση με αυτό και ξεκινούν οι εικασίες. Δύο από αυτές μοιάζουν οι επικρατέστερες.
Σύμφωνα με την πρώτη, το άγαλμα δόθηκε στην εταιρεία από Ρώσο επιχειρηματία ως εγγύηση για κάποιο δάνειο. Το δάνειο δεν εξοφλήθηκε ποτέ και το άγαλμα έμεινε αμανάτι. Ούτε πολιτική δήλωση εμπεριέχει η τοποθέτησή του, ούτε τίποτα. Η δεύτερη, από την άλλη, κάνει τον ιδιοκτήτη της μεταφορικής λίγο πιο οραματιστή και υποστηρίζει ότι το άγαλμα παραδόθηκε στην εταιρεία προκειμένου αυτή να το μεταφέρει στην τοποθεσία όπου επρόκειτο να καταστραφεί. Ο αριστερών πεποιθήσεων Zapf, αποφάσισε να το αγοράσει, να το περιθάλψει και να το «εκθέσει», με σκοπό αυτό να χρησιμεύσει ως διαρκής υπόμνηση προς τις μελλοντικές γενιές ότι καλό είναι να αποφύγουν τα λάθη του παρελθόντος και να προτιμήσουν άλλα, καταδικά τους και ολοκαίνουρια.
Όποια και από τις δύο κι αν ισχύει, η ουσία είναι ότι εγώ και το άγαλμα ήμασταν στα μέλια, αν με το «μέλια» εννοούμε ότι ξαναπέρασα τυχαία από το σημείο μια-δυο φορές και το χάζεψα ανόρεχτα, ενώ όλες τις υπόλοιπες ώρες αδιαφορούσα πλήρως γι’ αυτό. Κι αυτό δεν θα άλλαζε δραματικά ακόμα κι αν ίσχυε μια τρίτη ή και μια τέταρτη υπόθεση για το πώς βρέθηκε εκεί ο Λένιν.
Αυτά περίπου είχα αρχίσει να γράφω σε έναν από τους προγόνους του κειμένου που διαβάζεις αυτή τη στιγμή, πριν κάμποσο καιρό, όταν θυμήθηκα την ύπαρξη του αγάλματος και σκέφτηκα «Χέι! Να ένα καλό θέμα για το μπλογκ». Μόνο που έγραφα με ρυθμό που θα γέμιζε αυτοπεποίθηση μια ανάπηρη χελώνα, οπότε δεν αποτέλεσε έκπληξη για κανέναν το ότι, όταν ήρθε η ώρα να ξαναπάω Βερολίνο, δεν είχα τελειώσει ακόμα το εν λόγω άρθρο. Ο θεός με λυπήθηκε. Γιατί περνώντας από τα γραφεία της Zapf (ναι, τυχαία) τι αντίκρισα λες; Απουσία, εγκατάλειψη, μελαγχολία. Κι ο Λένιν πουθενά. Εξαφανισμένος από προσώπου γης. Ξαναέμεινα άγαλμα, μέσω άλλης διαδικασίας αυτή τη φορά, ενώ σκεφτόμουν «Χέι! Να ένα καλό θέμα για το μπλογκ, που σου κάνει κωλοδάχτυλο καθώς απομακρύνεται τρέχοντας».
Ήμουν έτοιμος να βγάλω silver (ή έστω granite) alert, όταν η google με πληροφόρησε ότι δεν έλειπε απλώς ο Λένιν από τη Zapf. Έλειπε ολόκληρη η Zapf από τη Zapf, μιας και το γαμώπραμα είχε αποφασίσει να μετακομίσει στο Νοϊκέλν, λίγους μήνες πριν. Οπότε, αν ήθελα να διαπιστώσω το κατά πόσο ο Λένιν την ακολούθησε ή αν συνάντησε το από καιρό αποφασισμένο πεπρωμένο του, έπρεπε να πάω μέχρι εκεί. Ενώ ένιωθα βαθιά μέσα μου τον υπαρκτό να συνθλίβεται και να μετατρέπεται σε ανύπαρκτο, πήρα την απόφαση να πάρω την κωλάρα μου και να τη σύρω ως τα νέα γραφεία της μεταφορικής.
Επειδή το lifestyle γύρισε από νωρίς την πλάτη στις αρετές του προσανατολισμού, το «Να μάθω να μην χάνομαι όταν κυκλοφορώ σε άγνωστη περιοχή -πολύ περισσότερο όταν αυτή η περιοχή αυτoπροσδιορίζεται ως ‘βιομηχανικό πάρκο’» δεν κατάφερε ποτέ να τρυπώσει στη λίστα «100 πράγματα που πρέπει να έχω μάθει να κάνω μέχρι τα 42’», συνεπώς το να πάρω τη βοήθεια των χαρτών της google ήταν το λιγότερο που μπορούσα να κάνω. Και το πιο λανθασμένο, όπως αποδείχτηκε, καθώς ή εγώ δεν έχω μάθει να διαβάζω χάρτες ή εκεί μέσα εμφανίζονται δρόμοι τόσο φανταστικοί, που μπορεί να τους περιγράψει μόνο το «Δεν υπάρχει λέμε αυτός ο δρόμος». Σε κάθε περίπτωση, όλες οι προσπάθειές μου να δημιουργήσω έστω στοιχειώδη ταύτιση μεταξύ του χάρτη και της πραγματικότητας, έπεσαν πανηγυρικά στο κενό και παρήγαγαν και εκκωφαντικό γδούπο.
Ευχαριστώ, χάρτη. Ευχαριστώ πολύ!
Αυτό ακριβώς το σημείο διαλέγουν πάντα ο πεσιμιστής και ο πεισματάρης εαυτός μου για να βγουν στην επιφάνεια και να αρχίσουν να παίζουν πινγκ-πονγκ με «Δεν παίζει να το βρούμε, πάμε να φύγουμε, να σώσουμε ό,τι προλαβαίνουμε από τη μέρα» από τη μια μεριά και «Περίμενε ρε! Έλα να περπατήσουμε ένα στενάκι ακόμα, μπας και βγάλουμε άκρη εκεί» από την άλλη. Αυτό που δεν ξέρει ο απαισιόδοξος -και αναρωτιέμαι πόσα χρόνια πρέπει να περάσουν για να το μάθει, επιτέλους- είναι ότι κάθε «πάμε να φύγουμε» δεν λειτουργεί αποθαρρυντικά για τον επίμονο. Αντιθέτως, του δίνει κινητήρια δύναμη, όμως μαρτυρούν τα 752,5 χιλιόμετρα περίπου, που διανύσαμε εκείνη τη μέρα ψάχνοντας τη Zapf και τον Λένιν.
Λίγο πριν το όνομά μου σκαρφαλώσει με ευκολία στο top 5 της λίστας με τις πιο επικές πτώσεις που έλαβαν χώρα στο Βερολίνο (για να πέσει αμέσως μετά ΚΑΙ από εκεί), βρήκαμε τον σωστό δρόμο.
Κι ο Λένιν ξανά εκεί. Συνεπής για μια ακόμη φορά στο ραντεβού που δεν δώσαμε ποτέ. Αν και υποψιάζομαι ότι γι’ αυτό το τελευταίο συμβάλλει σοβαρά το γεγονός ότι είναι άγαλμα. Πάντα ευθυτενής, πάντα αγέρωχος, πάντα σοβαρός, πάντα προσηνής και πάντα σε περιφραγμένο προαύλιο μεταφορικής εταιρείας, το κέρατό μου μέσα.
Μου πόζαρε για να τον βγάλω 2-3 φωτογραφίες, τον χάζεψα για λίγο ακόμα και όταν ξαναβρήκα τις ανάσες μου έφυγα πριν νυχτώσει εντελώς και χαθώ εκ νέου παντελώς. Στον δρόμο της επιστροφής σκεφτόμουν ότι έχω υποχρέωση να σε προειδοποιήσω: Αν ποτέ ξεκινήσεις κι εσύ για το άγαλμα του Λένιν, μην περιμένεις ο δρόμος σου να είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Θα πρέπει να είσαι έτοιμος να χαθείς, να αμφισβητήσεις όλα όσα ξέρεις, να δοκιμάσεις τα όριά σου και, ενδεχομένως, να τα ξεπεράσεις κιόλας. Μέχρι και το όνομα της οδού στην οποία πρέπει να βρεθείς τελικά, σε προϊδεάζει για το πόσο δύσκολο είναι το εγχείρημά σου.
Βέβαια, ακόμα κι αν στο τέλος του δρόμου σε περιμένει το ομώνυμο βραβείο, δεν είμαι απολύτως βέβαιος ότι αξίζει τον κόπο να υποστείς την ταλαιπωρία της μετακίνησης για να πας να το παραλάβεις.
Όσο για εμένα, εντάξει εγώ είμαι γνωστό αρρωστάκι, οπότε δεν θα άλλαζα τίποτα από όσα έζησα. Ξέρεις γιατί; Γιατί, ό,τι κι αν γίνει, περιστατικά όπως αυτό, όπου ένα άγαλμα βρέθηκε στο ξεκούδουνο σε ένα εντελώς άσχετο σημείο, και μετά έπαψε να βρίσκεται σε αυτό το άσχετο σημείο γιατί μεταφέρθηκε η εταιρεία που το είχε υιοθετήσει, η οποία μάλιστα έτυχε να είναι και μ ε τ α φ ο ρ ι κ ή (this is so meta!), εμένα πάντα θα… Πώς να το πω, γαμώτο! Πάντα θα… θα με τρελένιν.
Άγαλμα του Λένιν (Μεταφορές-Μετακομίσεις Zapf)
Nobelstrasse 66
12057, Νοϊκέλν, Βερολίνο
Κοντινότερη στάση: Grenzallee (U7)
Και επειδή η ζωή είναι πολύ μικρή για να ψάχνεις τη στάση (του μετρό) που σε εξυπηρετεί καλύτερα, στον χάρτη με τις 334 όμοιές της, το ichlieberlin σε βοηθάει, επισημαίνοντάς τη δ ι α κ ρ ι τ ι κ ά.
